Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

Ctv. VIII.—Khiv. 7— Gorfenav, 1888. CYVALLL • YR • AELW YD: VY NGWLAD, VY NGHENEDL, A VY IAITH. Gan y Paech. G. Tecw\n Paeey, Llanbeeis. Golygya L—Cyneddvau yr Iaith,—ei gallu a'i hadnoddau i ddesgrivio gwahanol wrthrychau yn eu manylder. ,. Y Ngwlad, vy Nghenedl, a vy Iaith uchelryw, ? Vy nghalon sy'n g'lymedig am y cyvryw Vel eiddew am y goeden, i ympynal Yn nghorwynt oer tymhestloedd bydanwadal; Yr iaith a garav, a barabla'm tavod, Pa iaith gyfelyb iddi yn ei haiwod 1 üs oes rhai ieithoedd, trwy gael gwell diwylliad, A thrwy venthyca geiriau i'w hyrwyddiad, Yn gallu cyvartalu mewn helaethrwydd Anamledd rhiv ei geiriau, nid oes arwydd Vod unrhyw iaith yn meddu'r vath drysorva 0 gyvoeth geiriau ; uchel yw ar jaddva Holl ieithoedd byd, yn ei chyvlawnder geiriau 1 ro'i arluniad llawn o'r byd a'i ddeddvau. Er amled ydyw seiniau egwyddorol Mewn furv a rhiv, y dichon y llais dynol Ymfurvio ynddynt yn ei drevniad. Ymddyrcha " Iaith vy Mam " i ro i mynegiad Ymyla ar berfeithrwydd yn y cyvan, Yn ol adnoddau'i chyvoeth ynddi'i hunan. Yn ieithoedd Ewrob oll, ni cheir ehenau Llavariaid y Gymraeg yn eu harweddau ; Llawn ydynt oll o ystyr, nerth, a cheinder, I ro'i darluniad mewn amrywiaeth amser, 0 rym ysgogiad, a gweithrediad unol, Gwrthrychau vyrdd, a deddvau'r byd naturiol; Y gwreiddiau hyn y'nt egwyddorion ceinwych Cynte^ig y Gymraeg, a'i mawredd gorwych, A gwir fynonell anhysbyddol gyvan Cyvlawnder ei goludoedd hi ei hunan. Anymddibynol yw yn ei gwreidd-seiniau, ü'r rhai y furvir ìnil o swynol eiriau, Yn ol rheolau manwl a sevydlog JDdosbarthant eiriau glan yr iaith odidog ; O'r gwreiddiau hyn, y cymhleth-eiriau furvir, Y rhai a gadwant eu hystyron cywir Yn eu treigliadau drwy amrywiol voddau Yn furviad cyvres wreiddiol o bur eiriau ; Ni theimlir un anhawsder i gymhlethu 1 ateb pob angenrhaid, a'u cynganu, Am vcd ei rheol hi rnor rhwydd a ferfaith, - A llawuder o ddevnyddiau'n barod eilwaith ; Ymdodda ei chydseiniaid ynddi'n ystwyth, I ro'i i'w geiriau glân vynegiant esmwyth, A gwir vwynhad i'r tavod a'i llevaro, A theimlad dedwydd ar y glust wrandawo ; Y cymhlethiadau hyn a ellir estyn, Eu troi, cyvnewid, ac amlhau'n ddidervyn Eu hystyr eang, swynol, wrth ddarlunie Teleidio» cywram anian yn eu cylchdro. Yn Alhan Eilir, dywed yr amaethwr— A chyda'r un ymsyniad d'wed y garddwr— Y Uysiau mân a darddant, os bydd tyviant, Cyvartal dywed eilwaith—a gyd-darddant; Neu gogyvdai ddant, os nad velly'n hollol, Ac a ymdarddant pan yr hulia'n nerthol; Neu, os nad velly, goamdarddint dd'wedir, Ac eglur yw'r ymadrodd yn y vrodir. Ar desog Alban Hevin, os yn enyn, Dywedir goramdatdd-nt; yna, gwed'yn, Os tyvant trwy eu gilydd, d'wed trydarddant, Ac os myn ddangos mwy, d'wed ymdrydarddant. Yn Al'ban Elved, pan yr ymddihatra Holl anian o'i breninol wisg, dyweda Dadynidarddant a diymdarddant; anian, Ynol ei threvn, a geidw'i gwisg.ei hunan I aros adeg gwisgo'i gwisgoedd swynol, Pan lynca bywyd ynddi'r hyn sydd varwoI. Ar ol rhuthnadau gwywol Alban Arthan, A fan y pery huan wên i anian, Gan dynu min y rhew o edyn awel, A thoddi'r eira gwyn, â'i lygad tawel, Y n frydiau gloewon i ddyvrhau y dolydd, Nes peri i'r egin chwerthin ar eu gilydd— Dyweda yr amaethwr llon, ad-dat ddant, Ac yna arymdarddant; lleinw tyriant Holl wyneb anian gain. a bywyd welir Yn lliwio y mynyddoedd bàn a'r doldir, Nes llanw'r talwrn llwyd cyntevig A swynol liw gwyrddlesni bendigedig. 0 ! Gymreigyddion pybyr, mae elvenau Yr hen Gymraeg vn vwnglawdd llawn o eiriau, Yn tarddu vel gronynau pur goleuni 0 lygad huan nev, ac yna'n gweini 1 ro'i mynegianti deimladau'r galon, A dwyn i'r golwg ddeddvau byd gwýddorion. Anichonadwy yw vod prinder geiriau Yn iaith vy ngwlad, tra'n meddu r vath elvenau I furvio rhai newyddion; dwyn ei gwreiddiau I ateb pob angenraid; creu mynegair I roddi corf ac anadl vyw i syniad, A'i ddal o vlaen y byd yn loew'i wisgiad, Vel un o blant y Wynva deg mewn ceinder. Pwy ddywed vcd hen iaith vy ngwlad mewn prinder I weini hyd ? Hyn ydyw ei rhagoriaeth, A saiv yn gadarn sail i'w holl uwchaviaeth; Ymddyrcha'n uwch ei bri mewn amledd geiriau Na'r Éoeg glasurol, er ei holl adnoddau, A thestyn ymfrost deg yw hyni Gymro, Er amled yw^ gelynion sy'n ei wawdio. Ymgyvoethoga ieithoedd eraill byd yn helaeth, Yn ol adno4dau tyyiant meym gwýbodaeth;