Cylchgronau Cymru

CWR8 Y BYD. Rhif 22 HYDREF, 1892. Cyf II Y GWEITHIWR CYMBEIG. Pünod iii. Mae ol-ysgrif y Gol. yn y Cwes diweddaf yn fy arwain i gredu ein bod w> di camddeall ein gilydd. Y ddaear i'r arnaethwr profiadol, meddaf,—y chwarel i'r chwarelwr, y ffwrnes a'r felin haiarn i'r gweithiwr haiarn, a'r lofa i'r glöwr profiadol. Dylid cael deddf ataliol ar y glofeydd t'el na fyddo i neb i ddisgyn i goludd- ion y ddaear os na fydd yn gyfarwydd a phrof- iadol. Pe gwneid hyn, byddai y cyflenwad yn y glofeydd yn llawer llai, a gwnai hyny roddi gwell mantais i'r glowr i gael y cyflog a deilynga am y gwaith a gyflawna. Mae hyn mor gyrahwysiadol at y gweithiwr haiarn a'r chwarelwr ag ydyw at y glowr. Beth sydd i wneud a'r amaethwr? Wel. rhaid cymeryd meddiant o'r tiroedd a "berthyna i'r bobl," ond sydd yn meddiaut pendetigion heb feddu y gronyn lleiaf o haivl i'r cyfryw, ond wedi ei gael trwy drawsedd o dan yr esgus gwag ei fod wedi dyfod i'w meddiant fel anrhegion am ryw wrhydri a gyflawnwyd gan eu tadau ganrifoedd yn ol. Mae Ardalydd Bute ac eraill yn y Deheubarth yn dal meddiant o filoedd o erwau a berthyna yn gyfangwbl i'r bobl, ond eu bo.ì hwy wedi dyfod i feddiant o hono trwy ddichell heb uu hawl i'r cyfryw yn ol cyfraith y wlad. Mae yr un fath yn y Gogledd, miloedd o erwau yn meddiant y Duc o Westminster a phen- defigion eraill heb hawl i gymaint a throedfedd o'r hyn a ddaliant. Dyna " Hirwaun Wrgant " yn Morganwg, yn wreiddiol perthyna i dylodion y tri phlwyf, sef y Rhigos. Aberdar, a Llau- wono. O'r tir hwn gellid gwneud degau o ffermydd, a'r rhai hyny i gynwys llawer mwy na thair erw, a chadw mwy nag un fuwch. Mae yr hen gyfundrefn o gydio tyddyn wrth dyddyu wedi cyfyngu ar derfynau yr amaethwr yn Nghymru a Lloegr, a thrwy hyny mau y ddaear wedi dyfod i feddiant ychydig ni fer fel nad yw y llafurwr cyffredin yn gwybod pa le i droi. Y nentydd a'r afonydil o dan awdurdod y teyrn pan nad ydynt mewn gwirionedd ond eiddo cjffredin. Cyfraith pysgota a hela yn ffafr y pendefigion fel nad oes gau y gwr cyffredin hawl i ddal cymaint a flysŵeu neu frithýll heb i rywun ddyfod ar ei gefn a'i lusgo i lys y gyfraith. Dyma i ti iawnder ac union- deb g}7da diale ld yn y wlad a çamenwir yu '• wlad y breintiau." YÌae llawer o fai yn gor- phwj'S ar y bobl am yr amryfusedd mawr hwn a fodola yn y wlad drwy fod yn rhy barod i gymeryd eu harwain gerfydd eu trwynau heb yn gyntaf geisio meddwl a barmi drostynt eu hunaiu. Mae lle i bob peth, a dylai poi) peth gael ei gadw yn ei le; a |jhan wneir hyn, fe ddaw y byd i well trefn. Mae hawliau llaf'ur o gymaint gwerth i'r byd ng eiddo cj'falaf, a gwan iawn fyddai yn mhob cyfeiriad heb y naill j-n ogystal a'r Uall. Nid oes eisiau lladd y pendefig mwy na newynu y llafurwr, on 1 y mae gwir angen am drefuiadau gwahanol a chydnabi)d y gweithiwr fel dyn ac nid fel anifail, da i ddim ond gweithio heb gael mwyniant bywyd mewu un cyfeiriad. Rhaid cael diwygiad fel y gallom weled yr effeithiau a theimlo y daioni deilliedig drwyddo. Mae gorthrwra yr amaethwr a gweithwyr eraill hyd wyneb y ddaear yn fawr; ond nid yw yn ddim mewn cydmariaeth i orthrwm ein gweithwyr tanddaearol. Bydd hwn yn cychwyu yn y boreu heb wj-bod a ddychwel yn yr hwyr. Nid oes un dosbarth o weithwyr yn gwynebu y fath beryglon a'r glowr Cyflafan a dinystr yn ysgubo degau a chanoedd i fyd arall mewn amrantiad, a'r achos o hyuy yn gwbl guddiedÌLf i'r cyhuedd, os ydym i gredu tystiol- aethau dynion a ddylent fod yn gwybod am holl gyfrinion y celloedd tanddaearol. Dylid cael barn wrth fesur, a chyfiawnder wrth liuyn cyn byth gall y llafurwr cj'ffredin ddisgwyl am chwareu teg. Mae llawer yn barod i regu cyf- undraeth yr wyth awr, ond nid oes neb sydd yu feddianol ar synwyr cyffredin nad yw yn barod i gydnabod fod wyth awr yn llawn digon o amser i weithio i'r dynion mwyaf' cyhyrog. Mae yn bosibl fod rhai ag sydd yn feddianol ar fwy o rym nag o synwyr yn ddigou boddlun i weithio am ugain. Tybiaeth gyfeiliornus yw fod dyn wedi ei greu fel yr aniiail i ddim ond gweithio ; ac er fod y dybiaeth yu hen ac wedi ei choleddu er bore y byd, mae jn gwbl afres- ymol, am fod dyn wedi ei wneud i rywbeth gyda gweithio os bydd iddo ateb dyben ei fod- olaeth ar y ddaear. fihaid cydnabod fod